SİVAS VİLAYETİ’NE BAĞLI AMASYA VE BAZI BÖLGELERDE MİSYONERLERİN VE AZINLIKLARIN EĞİTİM FAALİYETLERİ VE OSMANLI İDARESİNİN TUTUMUNA İLİŞKİN BAZI TESPİTLER
Author :
Abstract
Osmanlı Devleti hâkimiyeti altındaki azınlıkları, din ve mezhep aidiyetinin esas alındığı millet sistemine göre yönetmiştir. Dini, dili, gelenek ve göreneklerinde tam bir serbestiyet içinde yaşama hakkına sahip olan azınlıklar, eğitim ve öğretim kurumlarını açma ve yönetme hakkına da sahip olmuşlardır. Osmanlı Devleti’nin gerilemeye başladığı 19. yüzyıldan itibaren, Fransız İhtilâlinin de etkisiyle azınlıklar, bağlı bulundukları devlete karşı tavır almaya başlamışlardır. Bu dönemde devleti tehdit eden bir başka unsur,batılı devletlerin Osmanlı toprakları üzerindeki hedeflerini gerçekleştirme arzusuyla bu topraklarda yaşayan azınlıkları,misyonerlik faaliyetleri ile himaye altına alma çabalarıdır.Bu amaçla çeşitli sağlık, yardım ve eğitim kurumları açmışlar, onları kendi yanlarına çekerek himaye hakkı elde etmeye çalışmışlardır. Yabancılarınve azınlıkların açtıkları okulların sayısı 19. yüzyılın sonları ve 20. yüzyıl başlarında artış göstermiş, okullardaki faaliyetler zamanla eğitim-öğretimin ötesinde devlete karşı zararlı faaliyetlere dönüşmüştür. Osmanlı Devleti, bütünlüğünü tehdit eden bu gelişmelere karşı sessiz kalmamış, ancak alınan tedbirler yeterli olmamıştır. Bu çalışmada, 19. yüzyılın ikinci yarısında yabancı ve azınlık okullarının artışı karşısında Osmanlı Devleti’nin aldığı tedbirler ve bunların Sivas Vilâyetinin bazı bölgelerinde ve Amasya Sancağı dahilinde uygulanmasına yönelik bazı tespitler üzerinde durulacaktır.
Keywords
Abstract
The Ottoman Empire, governed the minorities under its dominance, by a system of nations based on their religions and branches/churches. The minorities, having had the right to live freely, with no prejudice to their religions, languages, customs and traditions, had also had the right to found and manage their own educational institutes. Beginning from the 19th century, when the Ottoman Empire started declining, being influenced by the French Revolution, the minorities began developing negative attitudes towards the Empire, where they live. Another matter that threatened the Empire was the western states endeavouring to patronise the minorities on the Empire’s territories through missionary activities, to achieve their goals on the Empire’s territories. In this respect, they founded various healthcare, relief and educational institutes, and aimed to attract the minorities. Number of schools founded by the foreigners and minorities had increased during late 19th century and early 20th century, and activities in those schools extended beyond education and turned into destructive activities against the Empire. The Ottoman Empire did not remain silent against such activities threatening its integrity, the preventive policies had not worked, though. This research focuses on the analysis of the preventive policies by the Ottoman Empire, against the increase in the number of the schools founded by foreigners and the minorities, and the implementation of those policies within Amasya and other Districts (Sancak) of Sivas Province (Vilayet).
Keywords
- Akyüz, Yahya. Türk Eğitim Tarihi, M.Ö. 1000-M.S.2007. Pegem, 2007.
- Bozkurt, Gülnihal. Gayrimüslim Osmanlı Vatandaşlarının Hukuki Durumu (1839-1914), Türk Tarih Kurumu, 1989.
- Koçer, Hasan Ali. Türkiye‟de Modern Eğitimin Doğuşu ve Gelişimi (1773-1923). Milli Eğitim, 1993.
- Mazıcı, Nurşen, ABD‟nin Güney Kafkasya Politikası Olarak Ermenistan Sorunu 1919-1921. Pozitif, 2005.
- Tekeli, İlhan ve İlkin, Selim. Osmanlı İmparatorluğu‟nda Eğitim ve Bilgi Üretim Sisteminin Oluşumu ve Dönüşümü. TTK, 1993.
- Mazıcı, Nurşen. ABD‟nin Güney Kafkasya Politikası Olarak Ermenistan Sorunu 1919-1921. Metin, Halil. Türkiye‟nin Siyasi Tarihinde Ermeniler ve Ermeni Olayları. İstanbul. 1992.
- Süslü,Azmi. Armenians and the 1915 Event of Displacement, Ankara 1999.
- Alan, Gülbadi. Merzifon Amerikan Koleji ve Anadolu‟daki Etkileri. (Basılmamış Doktora Tezi), Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri, 2002.
- Esenkal, Ebru. Yabancı Ülkeler Tarafından Osmanlı Coğrafyasında Açılan Okullar.(Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Edirne Trakya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Edirne, 2007.
- İleri, Turgut, Maarif Salnamelerine Göre 20. Yüzyıl Başlarında (1898-1903) Amasya‟da Eğitimve Eğitim Kurumları. (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Samsun, 1998.
- Muhsin Önal, Amerikan Board Kayıtlarına Göre Protestan Misyonerlerin Bursa veÇevresindeki Faaliyetleri (1833-1883). (Yüksek Lisans Tezi), Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Bursa, 2012.
- Araştırmaları Sempozyumu Bildirileri, (13- 15 Haziran 2007). I. Kitap. s.463-486.
- Bağçeci, Yahya. “ Osmanlı Devleti‟nde Amerikan Misyonerlerinin Ermenilere Yönelik Eğitim Faaliyetleri.” Turkish Studies, Cilt 3. Sayı 4. 2008. s.169-192.
- 1903).” Kastamonu Eğitim Dergisi, (Kastamonu Education Journal), Cilt 15. Sayı1. Mart 2007. s.303-316.
- Birol, Nurettin. “XIX. Yüzyıl Sonlarında Sivas Vilayetinde Azınlık ve Yabancı Eğitim- Öğretim Kurumları ve Faaliyetleri” Turkish Studies, Volume 3/4 Summer 2008. s. 242-
- Cevizliler, Erkan. “Rus Miralayı Putyata‟nın Amerikalı Misyonerlerin Anadolu‟daki Faaliyetlerine İlişkin Raporu(1895).” Karadeniz Black Sea, Sayı 10. 2011, s.157-173.
- Güler, Yavuz. ”Osmanlı Devleti Dönemi Türk-Amerikan İlişkileri (1795-1914).” Gazi Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, Cilt 6. Sayı 1. 2005. 227-240.
- Osmanlı ve Cumhuriyet Dönemi Eğitim Anlayışına Amerikalı Misyonerlerin Yaklaşımı.” Asıa Mınor Studies, Cilt 1. Sayı 1. 2013. s.137-155.
- of its Reflection in Republican Period.” Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi, Tarih Araştırmaları Dergisi”, Cilt 25. Sayı 39. 2006. s.149-160.
- İskender, Pelin. “Berlin Antlaşması‟ndan Sonra Samsun ve Çevresinde ErmeniOlayları.” Geçmişten Geleceğe Samsun, 1. Kitap, Ed. Cevdet Yılmaz. Samsun BüyükŞehir Belediyesi Kültür ve Eğitim Hizmetleri Daire Başkanlığı, Samsun Ekim 2006. ISBN: 975 92296-1-7.
- Kılıç, Remzi. “Osmanlı Türkiyesi‟nde Azınlık Okulları (XIX. Yüzyıl).” Türk Kültürü, Cilt XXXVII. Sayı 431. 1999. s.151-159.
- Özdemir, Hakan. “Osmanlı İdaresinin Ermeni Okullarına Yaklaşımı (1878-1900).” Tarih Okulu (The History School). Sayı XIII. 2012. s.115-148.
- Öztürk, Ayhan.“Amerikan Board‟un Kuruluşu, Teşkilatlanması ve Osmanlı Devleti‟ndeKurduğu Misyonlar.” Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt 1. Sayı 23. 2007. 63-74.
- Sezer, Cemal. “Amerikan Misyonerlerinin Ermeni Meselesine Etkileri (1890-1914).” HititÜniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. Sayı 1-2. Haziran-Aralık 2010. s.57-69.
- Şimşir, Bilâl N “Ermeni Propagandasının Amerika Boyutu Üzerine” Tarih Boyunca TürklerinErmeni Toplumu ile İlişkileri, 8-12 Ekim 1984. Atatürk Üniversitesi Rektörlüğü Yayınları: Erzurum, 1995. s.79-124.
- İleri, İlay. “Osmanlı Devleti‟nde Azınlıkların Eğitimi” (II. ve III. Bölümler) The Education of Minorities in the Ottoman Empire (Part II and III). Web. 05 Şubat 2015.
- Somel, Selçuk Akşin. Gayrimuslim Okulları Nasıl „Azınlık Okulu‟ Oldu, 19 Eylül 2013, İstanbul, Basın Dosyası, Web. 28 Eylül 2015.
- Taşdemirci, Ersoy. “Türk Eğitim Tarihinde Azınlık Okulları ve Yabancı Okullar”, s.26. Web. 5 Şubat 2015.
