Author :
Abstract
Tarih boyunca çeşitli kültürlerde kuş ve tüyleri farklı sembolik anlamlar taşımıştır. Eski Türk inancında kuş Gök Tanrı’nın idaresindeki kutsal bir varlıktır. Kuş ve tüyü İslam öncesi ve sonrasında sembolik olarak Tanrıyı, kutsanmışlığı, yükselmeyi, yukarı çıkmayı ifade etmiştir. Kuş, ayinlerde kamın suretine girdiği hayvanlardan birisidir. Tarih boyunca Türk kam ve kadın başlıklarında da kuş tüyleri görülmektedir. Günümüz Türk dünyasında tüylü başlıklar kızların ve gelinlerin bir alameti olarak kullanılmaktadır. Ayrıca bebek ve sünnet şapkalarına da nazardan korunmak amacıyla kuş tüyü takılmaktadır. Bu çalışmada Türk kültür tarihi içerisinde kam ve kadın başlıklarına kuş tüyü takma geleneğinin kökeni, sembolik anlamları, kullanım şekilleri, tarihî devamlılığı mukayeseli olarak tahlil edilmeye çalışılmıştır. Yöntem olarak öncelikle farklı kültürlerde kuş ve tüyünün yeri, önemi incelenmiştir. Daha sonra Türklerde şaman ve kadın başlıklarında kuş tüyünün kullanımı kronolojik olarak, başlık türlerine göre tasnif edilmiştir. Bu başlıklarda kuş tüylerinin kullanılmasının türeme, süs, uğur, bereket, kutsanmışlık, korunma gibi anlamlarından dinî menşeili olduğu anlaşılmaktadır.
Keywords
Abstract
Throughout history, birds and their feathers have had different symbolic meanings in various cultures. In the old Turkish belief, the bird is a sacred being under the rule of the Gök Tengri. Bird and its feather symbolically referred to God, blessedness, ascension, ascending before and after Islam. Bird is one of the animals in whose the Kam takes the form of rituals. Throughout history, bird feathers can be seen on Turkish Kam and women's headgears. In today's Turkish world, headwears with a feather are used as a sign of single girls and brides. Moreover, feathers are attached on the baby and circumcision cap to be protected against the evil eye. In this study, the origin, symbolic meanings, usage patterns and historical continuity of the tradition of wearing Kam and feathers on women's headgears in Turkish cultural history have been tried to be analyzed comparatively. As a method, firstly, the place and importance of bird and feather in different cultures were examined. Then, the use of feathers in Kam and women's headgears in Turks has been classified chronologically according to headgear types. It is understood that the use of bird feathers in the headwears has religious origins in terms of derivation, ornament, auspiciousness, fertility, blessedness and protection.
Keywords
- Abdullayeva, Ş. (2011). XIII–XVI. Yüzyıl Azerbaycan milli baş giysilerinin kültürel etik özel- likleri. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, 4(8), 136-144.
- Abdülaziz Bey (1995). Osmanlı âdet, merasim ve tabirleri. K. Arısan & D.A. Günay (Haz.). İstanbul: Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı Yay.
- Akalın, L. S. (1993). Türk folklorunda kuşlar. Ankara: Kültür Bakanlığı Yay.
- Balta, N. (2014). Anadolu kadın başlıkları. Ankara: Alter Yay.
- Bayat, F. (2006). Ana hatlarıyla Türk şamanlığı. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
- Cihan, C. (2018). Türklerde Kuş Tüyünün Hâkimiyet ve Rütbe Alameti Olarak Kullanılması. III. Uluslararası Sosyal Bilimler Araştırmaları Kongresi Bildiriler Kitabı 05-08 Ekim 2018 Üsküp/Makedonya. H.Kara, T. Çetin, Y. İnel (Ed.), Ankara: Anadolu Kültürel Araştırmalar Dergisi Yayınları, s.202-213.
- Çeşmeli, İ. (2015). Kök Türklerde ikonografik açıdan kuş figürleri. Art-Sanat, 5, 67-80.
- Çoruhlu, Y. (1995). Türk Sanatı’nda yırtıcı olmayan kuşların sembolizmi. Türk Dünyası Tarih Dergisi, 102, 53-60.
- Dıykanbayeva, M. (2013). Kırgız Türklerinde evlilik ve buna bağlı inanışlar. A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 49, 131-144.
- Elçin, Ş. (2010). Türk halk edebiyatında turna motifi. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araş- tırma Dergisi, 28, 28-38.
- Ersoylu, H. (1980). Türk dünyasının folklor ve etnografyasında süs unsuru olarak kullanı- lan bazı kuşlar. Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, 8, 83-93.
- Ersoylu, H. (2015). Türk kültüründe kuşlar. Ankara: Ötüken Neşriyat.
- Esin, E. (2004). Orta Asya’dan Osmanlıya Türk sanatında ikonografik motifler. İstanbul: Kabalcı Yay.
- Firdevsi (1994), Şehnâme (C. 4). (N. Lugal, Çev.), İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yay.
- Freeman, C. (2003). Mısır, Yunan ve Roma antik Akdeniz uygarlıkları (S.K. Angı, Çev.). Anka- ra: Dost Kitabevi.
- Güngör, H. (2010). Şamanizm. İslâm ansiklopedisi (C. 38, s. 325-328). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
- Gürtuna, S. (1999). Osmanlı kadınının giyim kuşamı. Osmanlı (C. 9, s. 190-203). G. Eren (Ed.), Ankara: Yeni Türkiye Yay.
- Gürtuna, S. (2002). Klasik dönemde Osmanlı kadınının giyim tarzı. Türkler (C. 11, s. 909- 920). H.C. Güzel & K. Çiçek & S. Koca (Ed.), Ankara: Yeni Türkiye Yay.
- Herodotos (2012). Tarih (M. Ökmen, Çev.). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yay.
- İbn Battûta, Ebû Abdullah Muhammed Tancî (2004). İbn Battûta seyahatnamesi (C. 1). (A.S. Aykut, Çev.). İstanbul: Yapı Kredi Yay.
- İnan, A. (1986). Tarihte ve bugün Şamanizm. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.
- İnayet, A. (2013). Uygur Şamanları ve Pratikleri Üzerine. Uluslararası Uygur Araştırmaları Dergisi, 1/1, 43-55.
- Kahveci, M. (1993). Kırgızistan kadın kıyafetleri. Anayurttan Atayurda Türk Dünyası, 3, 34- 36.
- Kalafat, Y. (1999). Kazakistan’da Türk halk inançları. Millî Folklor, 42, 66-71.
- Karaman, G. & Nas, E. (2013). Çorum yöresi Alevi kültüründe geleneksel bir gelin başlığı: ‘aleyçin’. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, 67, 149-164.
- Kâşgarlı Mahmûd (2005). Divânü lugâti’t-Türk (S. Erdi & S.T. Yurteser, Çev.). İstanbul: Ka- balcı Yay.
- Maat (2020). Wikipedia, https://en.wikipedia.org/wiki/Maat. Erişim tarihi: 13.07.2020.
- Nas, E. (2012). Cultural values in traditional Turkish women’s headdresses. Folk Life, 50(1), 27-50.
- Ögel, B. (1978). Türk kültür tarihine giriş (C. 5). Ankara: Kültür Bakanlığı Yay.
- Ögel, B. (1995). Türk mitolojisi (C. 2). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.
- Önder, M. (1973). Selçuklu devri kadın başlıkları. Türk Etnografya Dergisi, 13, 1-8.
- Özdemir, M. (2009). Bolu ili Göynük ilçesi geleneksel kadın başlığı. e-Journal of New World Sciences Academy, 4(1), 92-104.
- Özder, L. (1999). İç Anadolu bölgesi geleneksel kadın başlıkları. Ankara: Kültür Bakanlığı Yay.
- Özer, Y. Z. (1987). Mısır tarihi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.
- Sever, M. (1999). Türk mitolojisinde kuşlar. Millî Folklor, 42, 83-88.
- Sitting Bull (2020). Wikipedia, https://en.wikipedia.org/wiki/Sitting_Bull. Erişim tarihi: 13.07.2020.
- Şahin, Y. (2002). Anadolu kadın başlıkları. Türkler (C. 18, s. 363-376). H.C. Güzel & K. Çiçek & S. Koca (Ed.), Ankara: Yeni Türkiye Yay.
- Tekin, T. (1998). Orhon yazıtları. İstanbul: Simurg Yay.
- Temür, A. (2008). Girit-Minos ve Miken sanatında sfenks. Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, 20, 135-146.
- Thevenin, R. & Coze, P. (2011). Kızılderili tarihi ve gelenekleri (A. Altınel, Çev.). İstanbul: Numara Yay.
- Türkmen, N. (2006). Orta Asya Türkmen kadın takılarına genel bir bakış. Y. Çoruhlu vd. (Ed.), Orta Asya’dan Anadolu’ya Türk sanatı ve kültürü (s. 253-258). Ankara: Yeni Türkiye Yay.
- Ülgen, P. (2012).Geç ortaçağ Avrupa’sında kıyafet kültürüne genel bir bakış. Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 11(2), 465-484.
- Yakaralmaz, N. (2008), Yabancı ressamların gözüyle Türk kadın başlıkları. M.T. Koçkar (Ed.), Halk Kültürü’nde Giyim-Kuşam ve Süslenme Uluslararası Sempozyumu Bildirileri (s. 489-494). Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Yay.
- Yalman, A. R. (1977). Cenupta Türkmen oymakları (C. 1). Sabahat Emir (Haz.). Ankara: Kül- tür Bakanlığı Yay.
- Yardımcı, K. G. (2017). Altay bölgesi Türk halklarında şaman başlıkları. International Jour- nal of Cultural and Social Studies (IntJCSS), 3, 509-521.
- Yıldız, N. (1995). Manas Destanı (W. Radloff) ve Kırgız kültürü ile ilgili tespit ve tahliller. Ankara: Türk Dil Kurumu Yay.
- Yunusoğlu, M.K. (2013). Lopnor Uygurları ve kaybolan değerler. M. Erdal & Y. Koç & M. Cengiz (Ed.), 4. Uluslararası Türkiyat Araştırmaları Sempozyumu Bildirileri (s. 587598). Ankara: Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Yay. EKLER:
