Author :
Abstract
Eski çağlardan itibaren Yahudilerin yaşadığı yerlerden biri de Azerbaycan’dır. 1948’de İsrail kurulduktan sonra, yine SSCB’nin dağılmasının ardından ülkedeki Yahudiler göç edince sayıları azalmıştır. İstatistiğe göre günümüzde ülkedeki Yahudilerin sayısı 7.500-15.500 arasında değişmektedir. Hâli hazırda Yahudiler yoğun olarak Bakü ve çevresinde ikamet etmektedirler. Kuba şehrinde Kırmızı Kasaba sadece Yahudilerin yaşadığı yerleşim birimidir. Ayrıca Oğuz, Gence gibi şehirlerde de Yahudilerin yaşadığı bilinmektedir. Günümüzde Azerbaycan’da Dağ Yahudileri, Avrupa Yahudileri ve Gürcistan Yahudileri olmak üzere üç Yahudi grup bulunmaktadır. Dini Kurumlarla İlgili Devlet Komitesi’nde 8 farklı isimli Yahudi cemaati kayıtlıdır. Dünyadaki diğer Yahudilerle ilişkileri dolayısıyla küresel ağa sahip olmaları Azerbaycan Yahudilerine çeşitli bağlamlarda ülkeye katkıda bulunma imkânı vermektedir. Onlar İsrail ve Azerbaycan arasındaki ilişkilerde de köprü olmaktadırlar. Yahudilere karşı devlet ve halk nezdinde dışlayıcılık olmadığı gibi antisemitizme karşı devlet mücadele etmektedir. Sinagogları, okulları, müzeleri, farklı kültürle ilgili vakıf ve yardım dernekleri olan Yahudileri Azerbaycan’da yaşamlarını rahatça sürdürmektedir.
Keywords
Abstract
Azerbaijan is one of the places where Jews have lived since ancient times. After the establishment of Israel in 1948 and after the collapse of the Soviet Union they immigrated from Azerbaijan and their number decreased. According to statistics, the number of Jews in the country today varies between 7,500 and 15,500. Jews reside in Baku and its environs. The Red Town in the city of Quba is settled only by the Jews. In addition, it is known that Jews reside in several cities such as Oguz and Ganja. Today, there are three Jewish groups in Azerbaijan: Mountain Jews, European Jews and Georgian Jews. There are 8 Jewish communities registered in the State Committee on Religious Institutions. Due to their relations with the other Jews all-around the world, they have a global network which gives them the opportunity to contribute to the country in various contexts. They are also a bridge in the relations between Israel and Azerbaijan. There is no discrimination against the Jews in the eyes of the state and the people, and the state struggle against anti-Semitism. With their synagogues, schools, museums, different cultural foundations and charity associations the Jews live comfortably in Azerbaijan.
Keywords
- Abilov, Shamkhal, “The Azerbaijan-Israel relations: a non-diplomatic but strategic part- nership”, USAK Yearbook of International Politics and Law, USAK, Ankara 2010, ss. 317-331.
- Ahmadov, Tural, “Modus Vivendi: Jewish minority within Muslim majority”, XVIII. Türk Tarih Kongresi, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2022, ss. 825-834.
- Altşuler, Mordehay, Yehudey Mizrah Kavkaz: toldot ha-Yehudim ha-Harariim mi-reşit ha- mea ha-teşa esre, Ben Zvi, Yeruşalayim 1990.
- Altuncu, Abdullah ve Tercanlı, Akın, “Kilis Yahudi Cemaat ve Onlardan Kalan Bir Miras: Kilis Sinagogu”, Ondokuz Mayıs Üniversitesi ilahiyat Fakültesi Dergisi, 52, 2022, ss. 287-322.
- Azerbaijan: Mountain Jews, Urban Muslims, eds. Nina Benzoor, Museum of Music and Eth- nography, Haifa 1992.
- Barouk, Rabbi Israel, The Jews of Azerbaijan, Berkeley Press, Moorpark 2017.
- Cliffon, J.M. ve dğr., Sociolinguistic situation of the Tat and Mountain Jews in Azerbaijan, SIL International, 2005.
- Çankara, Özden Pınar ve Çankara, Yavuz, “İran ve Ermenistan gölgesinde İsrail’in Azerbay- can ile stratejik ilişkileri”, Uluslararası Afro-Avrasya Araştırmaları Dergisi, 7/13, 2022, ss. 1-21.
- Danilova, Svetlana, Mountain Jews: in history and our time, New York 2021.
- DellaPergola, Sergio, “World Jewish population 2019”, American Jewish Year Book 2019: the annual record of the North American Jewish communities since 1899, ed. Arnold Dashefsky and Ira M. Sheskin, Springer, Cham 2019, ss. 263-353.
- Elixanova, Ayna, “Azerbaycan qedim multikultural deyerler diyarı: Yehudi milli-menevi irsinin qorunması”, Risale: Elmi Araşdırmalar Jurnalı, 18/1, 2020, ss. 31-35.
- Fischel, Walter J., “Azerbaijan in Jewish history”, Proceedings of the American Academy for Jewish Research, 22, 1953, ss. 1-21.
- Goluboff, Sascha L., “Are they Jews or Asians? a cautionary tale about Mountain Jewish Ethnography”, Slavic Review, 63/1, 2004, ss. 113-140.
- Guseinov, Rashad, “The main development trends in bilateral relations between Azerbai- jan and Israel”, The Caucasus & Globalization, 2/1, 2008, ss. 41-48.
- Gut, Arye, “Why did Israel choose Azerbaijan?”, JerusalemPost, https://www.jpost.com/blogs/news-from-arye-gut/why-did-israel-chooseazerbaijan-504474 (erişim tarihi: 20.05.2022)
- Krasutskaya, Varvara, “Lost tribe of Israel: the Jews of Daghestan”, Pro Georgia: Journal of Kartvelological Studies, 28, 2018, ss. 235-256.
- Kuchins, Andrew C. ve dğr., Azerbaijan in recommending Eurasia: foreign economic and security interests, CSIS/Rowman Littlefield, Washington/Lanham 2016.
- Melton, J. Gordon, “Molokans”, Religions of the world: a comprehensive encyclopedia of beli- efs and practices, vol. IV, Greenwood Press, Santa Barbara 2010, 2nd ed., ss. 1926
- Melton, J. Gordon, “Sabbatarianism”, Religions of the world: a comprehensive encyclopedia of beliefs and practices, vol. VI, Greenwood Press, Santa Barbara 2010, 2nd ed., ss.
- Minahan, James, “Juhuro”, Ethnic groups of North, East and Central Asia: an encyclopedia, Greenwood Press, Santa Barbara 2014, ss. 123-127.
- Murinson, Alexander, “Opportunities and challenges in Israeli-Azerbaijani relations”, Cau- casus International, 2/2, 2012, ss. 177-187.
- Murinson, Alexander, “The ties between Israel and Azerbaijan”, The Begin-Sadat Center for Strategic Studies, Ramat Gan: Bar İlan University, 2014.
- Musayev, Elshan, Azerbaycan’da Hıristiyanlık ve çağdaş Hıristiyan akımları, Marmara Üni- versitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora tezi, İstanbul 2005.
- Nasibli, Malak, Azerbaycan’da devlet siyaseti olarak çokkültürcülük, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans tezi, Ankara 2019.
- Osmanlı, Cabir, “Azerbaycan Dağ Yahudilerinin eğitim-öğretim faaliyetlerinin tarihi ve günümüzdeki eğitim kurumları”, Tasavvur: Tekirdağ İlahiyat Dergisi, 7/1, 2021, ss.
- Osmanlı, Cabir, Azerbaycan Dağ Yahudileri (tarihi, dini ve sosyo-kültürel açıdan bir araştır- ma), Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora tezi, Bursa 2021.
- Perdue, Thomas H., Passover & Sukkot, Author House, Bloomington 2011.
- Polat, Kemal, “Azerbaycan’da Yahudilik ve Dağ Yahudileri”, Bütün Yönleriyle Yahudilik, Türkiye Dinler Tarihi Derneği Yayınları, Ankara 2012, ss. 149-165.
- Qeribli, Mehemmedeli, “Azerbaycanda yehudi icması: dünya ölkelerinde bütün milli az- lıqların hesed apardığı toplum”, Bakı Xeber, 40: 10 (02.03.2021) https://www.baki-xeber.com/siyaset/117402.html (erişim tarihi: 13.05.2022).
- Salmanov, Murad, “Geçmişten bugüne Azerbaycan Yahudileri”, Şalom Gazetesi, 10.02.2021, https://www.salom.com.tr/haber/117498/gecmisten-bugune-azerbaycanyahudileri (erişim tarihi 05.02.2022)
- Sharabi, Rachel, “Dual liminality: marriage rituals of the Mountain Jews in a changing so- cial context”, Journal of Ritual Studies, 25/1, 2011, ss. 25-44.
- Simantov, Şmuel, “Yevreyskaya şkola v Baku”, STMEGİ, https://stmegi.com/gorskie_evrei/posts/42993/evreyskaya-shkola-v-baku/ (erişim tarihi: 18.04.2022).
- Ulgul, Murat, “Transformation in Israel’s traditional partnership and its relations with Azerbaijan ”, Politics of Conflict and Cooperation in Eurasia, eds. Ozgur Tufekci ve dğr., Cambridge Scholar Publishing, Newcastle upon Tyne 2018, ss. 114-132.
- Vladimirsky, Irena, “Caucasus and Central Asia: Jews in the Caucasus”, Encyclopedia of the Jewish Diaspora: origins, experiences and culture, vol. III, ed. M. Avrum Ehrlich, Greenwood Press, Santa Barbara 2009.
- Williams, Victoria, “Juhuro”, Indigenous Peoples: an encyclopedia of culture, history, and threats to survival, eds. Victoria R. Williams, Greenwood Press, Santa Barbara 2020, II, ss. 508-512.
- Zeyneddin, Namiq, “Azerbaycan’da Yehudilik”, Dövlet ve Din: ictimai fikir toplusu, 2/10, 2009, ss. 31-34.
- “Azerbaidjan”, Elektronnaya Evreyskaya Ençiklopediya, https://eleven.co.il/article/10098 (erişim tarihi: 24.01.2022). https://www.timesofisrael.com/azerbaijan-opens-first-trade-office-in-israel-toboost-economic-ties/ (erişim tarihi 29.05.2022)
- “Azerbaycan’da bulunan az nüfuslu halklar”, https://www.azerbaijans.com/content_1703_tr.html (erişim tarihi: 21.03.2022)
- “EAJC Director General visits Baku”, http://jewseurasia.org/page84/news51872.html (erişim tarihi: 08.01.2022)
- “General information on Azerbaijani Jewish Organizations”, http://jewseurasia.org/page423 (erişim tarihi: 05.04.2022).
- “Our Mosdos in Baku, Azerbaijan”, Vaad L’Hatzolas Nidchei Yisroel, https://www.thevaad.com/cities/baku (erişim tarihi: 18.04.2022)
- ”History of the Azerbaijan Jewish Community”, http://jewseurasia.org/page258 (erişim tarihi: 10.07.2022).
- https://az.amerisitestorage.com/7303-historic-sites-in-azerbaijan.html (erişim tarihi: 30.01.2022).
- https://jewisheritage.org/jewish-heritage-in-azerbaijan (erişim tarihi: 29.01.2022).
